§ 31. Ябай һүҙҙәр яҙылышы
А. Тамыр йә нигеҙ һүҙ эсендә баҫымлы -о-/-ө-, -ы-/-е- һуҙынҡылары булһа, ялғау ҡушҡанда төшөрөп ҡалдырмай яҙыла:
а) онот- – онотолған, онотоу; йөрө- – йөрөтөлгән, йөрөтөү;
б) синыф – синыфы, синыфына; урын – урыны, урынында; исем – исеме, исемендә; хәреф – хәрефе, хәрефенә; бер – береһе, береһенән һ. б.
Ләкин һуңғы ижектәге шул уҡ баҫымлы -о-/-ө-, -ы-/-е- һуҙынҡылары сифат яһаусы -и ялғауы ҡушылғанда һәм ирек, бүрек, халыҡ, милек, холоҡ һүҙҙәренә эйәлек ялғауы ҡушылғанда төшөп ҡала:
а) синыф – синфи, ғилем – ғилми һ. б.
б) ирек – ирке, бүрек – бүрке, халыҡ – халҡы, милек – милке, холоҡ – холҡо.
Б. 1. Тамыр һүҙ эсендәге асыҡ ишетелмәй торған баҫымһыҙ -о-/-ө-, -ы-/-е- һуҙынҡылары -р- алдына тура килгәндә яҙылмай: аңра, аҫрау, биҙрәү, бөҙрә, бөкрө, бысраҡ, иңрәү, йоҙроҡ, йомро, кәкре, күкрәк, кәпрәйеү, кәпрән, ҡойроҡ, мөңрәү, осрау, сепрәк, сүпрә, тетрәү, тоғро, томра, төпрә, тупраҡ, тызрайыу, тыҡрыҡ, тәҙрә, уғры, әкрен, әүрәү, япраҡ, яурын һ. б.
Ләкин шул уҡ -р- алдынан килгән -о-/-ө-, -ы-/-е- яһалма һүҙҙең нигеҙендәге баҫымлы ижектә торһа, яҙыуҙа улар һаҡлана: бойор- – бойороҡ, айыр- – айырым, төкөр- – төкөрөк, йүткер- – йүткерек һ. б.
2. Аҙағы -рҡ/-рк, -лҡ/-лк ҡуш тартынҡылары менән бөткән һүҙҙәргә ялғау ҡушҡанда, һуңғы -ҡ/-к өндәре -ғ/-г менән сиратлашмаһа, ҡуш тартынҡылар араһында бер ваҡытта ла -о-/-ө-, -ы-/-е- хәрефтәре яҙылмай:
а) ҡырҡ (40) – ҡырҡынсы; ҡырҡ- – ҡырҡа, ҡырҡыу, ҡырҡты; ҡурҡ- – ҡурҡа, ҡурҡҡан, ҡурҡыу; һарҡ- – һарҡыу, һарҡа, һарҡҡан; күрк – күрке, күркле, күркәм һ. б.
б) ҡалҡ- – ҡалҡа, ҡалҡытыу, ҡалҡыр; йолҡ- – йолҡа, йолҡто, йолҡор; һелк- – һелкеү, һелкә, һелкте һ. б.
- Аҙағы -ыш/-еш, -ош/-өш менән бөткән һүҙҙәрҙән -ай/-әй ялғауы ярҙамында ҡылым яһалғанда, һуңғы ижектәге -ы-/-е, -о/-ө- төшөп ҡала: аңыш – аңшайыу, бәлеш – бәлшәйеү, кәүеш – кәүшәйеү, салыш – салшайыу, ҡыйыш – ҡыйшайыу һ. б.
В. Тартынҡы өнгә бөткән һүҙҙәргә -раҡ/-рәк ялғауы ҡушылғанда, ялғау алдына -о-/-ө-, -ы-/-е- хәрефтәре ҡуйып яҙыла: төҙ – төҙөрәк, оҙон – оҙонораҡ, аҙ – аҙыраҡ, алыҫ – алыҫыраҡ, күп – күберәк.
Г. 1. Һүҙ эсендәге -нг-/-нғ-, -нк-/-нҡ- һәм -ңг-/-ңғ-, -ңк-/-ңҡ- ҡуш тартынҡыларында -н-, -ң- хәрефтәренең яҙылышы түбәндәгесә билдәләнә:
Әгәр ул -н өнөнә бөткән нигеҙҙән -ге/-ғы, -ке/-ҡы ялғауҙары менән яһалған һүҙ булһа, -н- менән яҙыла: алдын – алдынғы, борон – боронғо, түбән – түбәнге, бошон- – бошонҡо, ҡоторон- – ҡоторонҡо, тартын- — тартынҡы һ. б.
Нигеҙ һүҙҙең эсендә булһа, -ң- менән яҙыла: диңгеҙ, зәңгәр, ҡараңғы, ҡорсаңғы, мәңге, саңғы, сәңгелдәк, һаңғырау, тәңкә, өйәңке һ. б.
2. Аҙағы -ң- менән бөткән оҡшатыу һүҙҙәренән -ғыра ялғауы ҡушып яһалған ҡылымдарҙа һәм шул ҡылымдан яһалған исемдәрҙә -ғ- хәрефе һаҡлана: яңғыра-, сыңғыра-, ҡыңғырау һ. б.
Ғ. Һүҙ эсендә йәки аҙағында н өнөнән һуң б, м өндәренең береһе килһә, н өнө м булып ишетелә, ләкин яҙғанда н яҙыла: ун бер, барғанмын һ. б.
3. 1. Башҡорт теленә рус яҙма теленән ингән һүҙҙәрҙең тамыр һәм нигеҙ өлөштәре рус орфографияһы нигеҙендә яҙыла: революция, идея, океан, клуб һ. б.
2. Башҡорт теленә инеп, фонетик яҡтан үҙләшеп бөткән рус һүҙҙәре башҡортса әйтелешендә яҙыла: багур, дисәтинә, калуш, карап, карауат, кеүәҫ, көршәк, ҡаҙарма, матрас, милтә, мисәт, перәник, пинжәк, плитә, сажин, ялыу, замаскы, кәрнис, көрөшкә, квартир, кәнфит, кәрзин, кәстрүл, кукуруз, минут, әлиф, бумазый, лампасый, эшләпә, ыҫмала һ. б.